Boekenlijst
BERGENAAR een zalmschouw type uit Geertruidenberg en Raamsdonksveer
In dit boekje ga ik proberen om meer duidelijkheid te scheppen over het zalmschouwtype wat Bergenaar wordt genoemd. Hiervoor is onderzoek gedaan bij de historische verenigingen in de plaatsen Raamsdonksveer en Geertruidenberg. Ook zijn diverse archieven in onder meer Tilburg en ’s Hertogenbosch geraadpleegd. De gedigitaliseerde visserijregistratiekaarten, via de computer te raadplegen, zijn ook nuttig geweest. Ook mijn eigen archief en boekenverzameling zijn hiervoor doorzocht. Dankbaar heb ik gebruik kunnen maken van diverse boeken over scheepswerven en families van scheepsmakers uit deze regio. Uiteindelijk heb ik alle schuiten in mijn foto- en infoverzameling doorgespit. Vooral mijn fotoverzameling is van groot belang geweest om de details duidelijk te krijgen. Hierin heb ik gezocht naar een schuit met de meeste details. Deze is opgemeten en getekend en daarna gedigitaliseerd. Hierdoor ontstaat er een soort standaard “Bergenaar”. Vervolgens zijn er in dit boek onderdelen te vinden op dit soort schuiten die weer afwijken. Deze worden apart beschreven. Het kan gebeuren dat in de toekomst iets opduikt dat meer inzicht geeft in dit soort details, met de hoop dat er een werf aan gekoppeld kan worden. Uiteindelijk is alles wat er momenteel over de “Bergenaar” is te vinden in dit boek verzameld. Ik hoop dat er hierna nog veel boven water komt om het incomplete verhaal uit te breiden. Ook heeft Rhett Eekels weer gezorgd voor beschrijvingen van gesmede onderdelen. Sommige onderdelen van “Bergenaars” in dit boek zijn zorgvuldig nagemaakt in zijn smederij “Vuurwerkerij Eekels”.
Arie van der Ree 2024.
Zalmschouwen restauratieboek
Toen ik bezig was met een boekwerk te maken over interessante onderwerpen, die in “de Beun” – het clubblad van de V.B.Z. – zijn gepubliceerd, bleek dat het een lijvig boek zou worden. Om het aantal pagina’s te verminderen heb ik alle restauratie-artikelen eruit gelaten. Maar omdat deze artikelen van belang kunnen zijn voor toekomstige restaurateurs, heb ik besloten hier een apart boek van te maken. Ik hoop dat men met de opgeschreven bevindingen een goede afweging kan maken, voor de eventuele eigen restauratie plannen. Het kan de restauraties van zalmschouwen te goede komen.
Vaak ben ik restaurateurs tegen gekomen, die eerst fanatiek met de slijptol en de las-tang aan de slag gingen. Naderhand kwamen ze vragen, wat ik ervan vond. Dan is het moeilijk om eerlijk te blijven. Je wil mensen niet kwetsen. Pas als je uitgelegd hebt wat ze eerst hadden moeten doen – bijvoorbeeld onderzoek – valt het kwartje. Meestal te laat en dat is jammer. Daarom dit boek.
Arie van der Ree. Maart 2024
Houten Zalmschwouw
“Bestaat er nog een oude houten zalmschouw”? Die vraag kan kort en krachtig beantwoord worden met “Nee”. Ook tijdens opgravingen is er tot nu toe niet een gevonden.
Dat is jammer voor ons als schepen liefhebbers. De meeste kennis die er is over zalmschouwen dateert ongeveer vanaf 1890. Dit is de begintijd van het klinken van ijzeren schuiten. Voor die tijd werden zalmschouwen in hout gebouwd.
Het verspreidingsgebied rond de grote rivieren was ook niet zo groot. De ontwikkeling van deze houten schuiten is vermoedelijk pas in de eerste helft van de negentiende eeuw begonnen. In deze korte periode zullen er dan ook niet veel in hout gebouwd zijn. Helaas kunnen we geen aantallen aangeven. Dat wil niet zeggen dat er helemaal niets te vinden is. In dit boek hebben we alles, wat bekend is tot nu toe van deze vissersschuiten, verzameld. Uiteindelijk hebben de verzamelde gegevens er mede toe geleid dat er een houten zalmschouw gebouwd is. Dit boek is dan ook gelijk een verslag van de bouwactiviteiten. Als leidraad is de tekening van W. K. Versteeg gebruikt.
Arie van der Ree. April 2023.
Drijverschuiten gebouwd bij Haeser & Leeuwestein
Al sinds ons eerste contact met het fenomeen “zalmschouw” hoorden we ook een andere benaming namelijk “Hardinxvelder”. Niet geplaagd door enige kennis hebben ook we dit toen overgenomen. Na verloop van tijd kregen we meer kennis over de Hardinxvelder of zoals ze soms in andere plaatsen genoemd werd “de Hartjesvelder”. Hiermee werd niet een persoon uit Hardinxveld bedoeld maar een model “zalmschouw ” van een scheepswerf uit Hardinxveld.
We gaan ervan uit dat het model van de zalmschouw, die we heden ten dage zo noemen, ontwikkeld is uit een Hollandse boot. Het vertoont ook sterke gelijkenis met de steekschuit of steekhengst. Deze ontwikkeling heeft vermoedelijk rond de eerste helft van de 19e eeuw plaatsgevonden. Dit was nog een houten uitvoering van de vissersschuit. Helaas zijn hier alleen nog maar een paar foto’s van, terwijl er niet bekend is van welke werf ze afkomstig zijn. Als rond 1890 de ijzer- en later de staalbouw opkomt, komen er meer werven die zalmschouwen maken. De meest bekende op zalmschouw-gebied in Hardinxveld is de werf van de familie Van der Hoff aan “Den Bout”. Op deze werf zijn vijf modellen gemaakt die in een lijst van Piet Verhagen voorkomen. Zie hiervoor het boek “Rivieren, boten en vissers”. Het model dat het meeste voorkomt (zeker in Hardinxveld) is de Hele of Volle boot, meestal “Drijverschuit” genoemd.
De volgende ijzerwerf die genoemd wordt in Hardinxveld is die van Haeser & Leeuwestein. Van deze werf zijn tot nu toe alleen drijverschuiten bekend.
Voor vele zalmschouw liefhebbers en andere geïnteresseerden zal dit onbekend zijn. De kennis hierover is dan ook nog niet zolang aanwezig. Heel lang konden we de details van een Haeser & Leeuwestein schuit niet herkennen. Door middel van dit boek willen we daar verandering in brengen.
Arie van der Ree, Rhett Eekels 7-4-2023.
V.B.Z. Beunboek 2. 2021-2023
Nadat de redactie van de Beun heeft aangegeven te stoppen met het maken van het clubblad van de V.B.Z. zijn er nog drie gemaakt door Mirjam Hulsdouw. Uit die periode is een artikel overgenomen in dit boek. Daarna is de “oude redactie” verleidt door mooie plaatjes om nog een exemplaar te maken. Dat was Nummer 98 Limited Edition. Aangestoken door de enthousiaste reacties van de V.B.Z. leden droomde Marjan van der Linden ervan om tot Beun nummer 100 te gaan. Zoals in dit boek te zien is, is haar droom uitgekomen.
Het beslaat een periode van zeven jaar wat maar een dun boekje opleverde. Ik heb besloten om dit aan te vullen met twee boekjes die ik zelf al een keer heb gemaakt over de familie Kanters en de STR 6. Die waren in paperback uitvoering uitgebracht. In dit boek zou het in harde kaft uitgevoerd kunnen worden. Zo worden die onderwerpen ook onder de aandacht gebracht.
Arie van der Ree. April 2023.
Beunboek 1991-2021
Verzameling artikelen die verschenen zijn in de periode 1991-2021. Het zijn artikelen uit het verenigingsblad “de Beun” van de Vereniging tot Behoud van de Zalmschouw.
Zegenboten, Driekwarters en Fannie’s
Na het uitkomen van het boek ‘Drijverschuiten’ in 2011 waren de andere types zalmschouwen nog niet beschreven. Om dat hiaat in te vullen zijn we doorgegaan met het beschrijven van de Zegenboot, Driekwarter en Fannie. Ook deze types zijn gebouwd op de scheepswerf van de familie van der Hoff. Met dit boek hebben we naar ons idee alle gegevens over zalmschouw types van deze werf compleet gemaakt en beschreven.
De tekeningen zijn weer gemaakt door E. v. Reijswoud. Al het andere is van de hand van R. Eekels en A. J. van der Ree.
STR6 de laatste vissersschuit van Willem Engels, A.J. van der Ree
Naast de historie van de STR6 geeft dit boek ook inzicht in het restauratieproject en de visserij zoals bedreven door Willem Engels.
Te bestellen via: https://www.dordtsebestseller.nl/shop/index.php/catalogsearch/result/?q=str
Vishandel Kanters uit Moerdijk, A.J. van der Ree
In dit boek probeer ik iets van de geschiedenis boven water te halen van de Moerdijkse familie Kanters. De focus ligt op de schepen waarmee werd gevist. De familie Kanters was ook actief in de vishandel. Moerdijk was een logische omgeving om deze handel te beginnen, omdat een groot deel van de Moerdijkse bevolking in de visserij werkzaam was. Ik ben voor de familiegegevens te rade gegaan bij twee neven van de familie, die beiden Ad Kanters heten. De genealogische gegevens komen van Ad Kanters uit Etten-Leur. Een groot deel van de foto’s heb ik in de loop van de tijd verzameld. De meeste foto’s komen uit de collectie van Willem Weda. De registratiekaarten heb ik gefotografeerd in het toen nog bestaande Visserijmuseum in Vlaardingen.
De gegevens van de torpedistenschokkers heb ik uit drie artikelen van Frits Loomeijer in de Schuttevaer en van het Geniemuseum.
Te bestellen via: https://www.dordtsebestseller.nl/shop/index.php/catalogsearch/result/?q=kanters
Drijverschuiten, A.J. van der Ree, R. Eekels, M. Hoogmoed, E. van Reijswoud
Prachtige boeken zijn er geschreven over de riviervisserij, waarin de visserij en het harde bestaan van de vissers uitgebreid worden beschreven. Wie meer wil weten over de zalmschouw moet het echter doen met enkele hoofdstukken die veel vragen onbeantwoord laten, omdat ze niet passen in het meer algemene kader, waarin deze boeken zijn geschreven. Wanneer we dieper op het onderwerp zalmschouw ingaan, gaat er een wereld open van ambachtelijk vakmanschap die wacht op de geïnteresseerde lezer. Dit boek gaat over de drijverschuit en de werf van Van der Hoff in Hardinxveld. De schrijvers hebben getracht een zo kompleet mogelijk beeld te geven van de schuit, de werf en de bouwwijze. De informatie die hiervoor boven tafel moest komen werd voor een groot deel gehaald uit eigen onderzoek, aangevuld met literatuurstudie.
Er werden scheepsbouwers, scheepstimmerlieden en vissers geïnterviewd. Toch bleven er nog vragen onbeantwoord waarop misschien wel nooit meer een antwoord te vinden is. Om de inhoud zo degelijk mogelijk te onderbouwen is er gekozen voor een beperkte periode waarover relatief gezien het meest bekend is en voor één type zalmschouw, namelijk de drijverschuit waarmee de drijfnetvisserij op de rivier werd uitgeoefend. De bouwperiode die in dit boek wordt beschreven ligt tussen 2 augustus 1899 en 3 januari 1903. Dit is de tijd waarin er bij de werf Van der Hoff in de smederij een smid werkte die Willem de Keijzer heette. Door het achterlaten van zijn smidsmerk in de mastklink maakte hij het mogelijk om een aantal schuiten te dateren als zijnde afkomstig uit de bovengenoemde periode. De DRI 19, HD20, WOU 19, WOU 59, WKD 1, WM 15 en de WM 4 stammen uit deze periode waarbij de WM 4 als zegenboot buiten het kader van dit boek valt. Door het boek te beperken tot de periode “Willem de Keijzer” wordt het mogelijk om een vergelijking te maken met schuiten uit eerdere of latere perioden. Dit boek is dan ook geenszins beperkt en kan voor elke zalmschouwschipper, restaurateur of liefhebber een bron van kennis en inspiratie zijn. De meer dan honderd tekeningen zijn met veel zorg en aandacht gemaakt. Samen met de vele oude en nieuwe foto’s vormen zij een onmisbare aanvulling op de tekst die vaak diep ingaat op het onderwerp en geen vraag onbeantwoord probeert te laten.
De werf Van der Hoff was zeer behoudend in het aanbrengen van veranderingen, in een tijdsbestek van 38 jaar ijzer- en staalbouw is steeds eenzelfde maatvoering te zien. Uit onder andere het smidswerk van de vier verschillende smeden die op de werf werkten, komt dit duidelijk naar voren. Heel veel details zijn dan ook terug te vinden op schuiten die eerder of later gebouwd zijn. Mede hierdoor is het boek veel breder georiënteerd dan men zou verwachten. “ Drijverschuiten uit de periode van Willem de Keijzer” is dan ook een ode aan de bouwers en hun vakmanschap. Zij hebben de vissers van toen een stuk gereedschap in handen gegeven, waarmee velen hun gezin van eten hebben voorzien. Dat er nu met een romantische blik naar gekeken wordt, verandert daar niets aan.
De tekst van dit boek is van de hand van Arie van der Ree die samen met Theo Hoogmoed veel eigen onderzoek deed en alle onderwerpen onvermoeibaar doorploegde. De hoofdstukken over smeden zijn van de hand van Rhett Eekels die door zijn vakmanschap als ambachtelijk smid een grote bijdrage leverde aan de tekst van het gehele boek. Evert van Reijswoud verzorgde de structuur, de lay-out en de tekeningen. In de maandelijkse vergaderingen werden alle teksten en afbeeldingen uitgebreid tegen het licht gehouden door het gehele team. Zo ontstond dit boek in een tijdsbestek van zes jaar.
Namens het gehele team wens ik u als lezer veel plezier met dit boek dat zeker niet alleen bedoeld is om te lezen, maar bovenal als naslagwerk en bron dient om telkens weer opnieuw ter hand te nemen.
Motorbeunschepen, A.J. van der Ree
Dit boek is een poging om de gegevens van motorbeunschepen of schepen van een bepaald type op een rij te zetten.
Er wordt heel vaak over vishalers gesproken, maar er zijn geen aanwijzingen dat die term door de vissers werd gebruikt. Het lijkt erop dat dit ontstaan is omstreeks 1980, in navolging van het gebruik, in het verleden, van deze term op de Zuiderzee. Op de – tot nu toe – enige tekening van zo’n schuit staat de term motorvischboot. Zo’n schip kan volgens mij ook motorbeunschip genoemd worden. In Moerdijk werden de twee schepen van de Firma Kanters Vishandel 1 en 2 genoemd. Er moet gezegd worden, dat de schepen wel werden gebruikt om vis op te halen bij, onder andere de schokkers. Maar het schip van A. van der Pluijm werd ook in de visserij gebruikt. Mij lijkt de term Motorbeunschip het meest geschikt voor deze schepen.
Een motorbeunschip is het beste te omschrijven als een schip van meer als 10 meter met een onderschip, dat het model van een zalmschouw (algemene term) heeft. De DD 13 is gebouwd als motorbeunschip en de andere drie hadden een zeiltuig met hulpmotor. Ze zijn voorzien van een stalen roef aan de voorkant van het schip. Midscheeps zijn grote beunen aanwezig, met er achter een motorkast. Alle schepen hebben een aangehangen roer. Hoeveel van dit soort schepen er zijn geweest, is niet bekend. We weten alleen welke schepen nog bestaan. Dat zijn de vier in dit boekje beschreven schepen. Deze vier zijn speciaal gebouwd voor het beoogde doel – vis vervoeren.
Er zijn natuurlijk meer schepen geweest, die voor dit doel gebruikt zijn. Soms zijn ze speciaal voor dit doel gebouwd en soms zijn er oude binnenvaartschepen voor omgebouwd. Ze hadden allemaal een ander model en daar zijn vele voorbeelden van te vinden op oude foto’s. Er zijn ook wel kleinere zalmschouwachtige schuiten gebruikt voor visopslag, meestal waren zij hiervoor aangepast. Ze waren dus niet speciaal voor vervoer van de visserij naar een opslag gebouwd
Visvlotten, A.J. van der Ree
Al vanaf 1980 ben ik bezig met het verzamelen van gegevens over zalmschouwen. Als geboren Dordtenaar ben ik zeer geïnteresseerd geraakt in alles wat met de visserij met zalmschouwen en de vishandel rondom Dordrecht te maken heeft. Op mijn zoektochten naar afbeeldingen kwam ik in het archief van Dordrecht terecht. Dit was een bron van mooie plaatjes. Samen met mijn verzameling ansichtkaarten, met het onderwerp visvlotten, was dit een mooie gelegenheid om hier iets over te publiceren. Om alles wat meer inhoud te geven ben ik in het Augustijnenhof terecht gekomen. Hier werd ik fantastisch geholpen bij mijn vastgelopen onderzoeken op gebied van genealogie en woonhuizen van de visvloteigenaren.
Het was mij in het verleden al opgevallen dat sommige foto’s of ansichtkaarten toegeschreven waren aan handelaren die bekend waren, maar die op dat moment nog niet in Dordrecht woonden (onder andere v. d. Pluijm en v. Balkom). Na een paar cursussen bij het Augustijnenhof zag ik de mogelijkheden om wat breder onderzoek te doen en een publicatie te verzorgen. De visvlotten werden door, onder andere, zalmschouwen voorzien van vis dus de link was aanwezig om er iets over te schrijven. Ik heb niet het idee dat ik alles boven water heb gekregen, maar beschouw het als een tree op een ladder naar meer kennis over de visvlotten die een zeer bekende verschijning waren in de Dordtse havens.
Vlouwschuiten, Arie van der Ree, Rhett Eekels
Vlouwschuiten zijn schuiten uit de zalmschouwfamilie die hoofdzakelijk werden gebruikt bij de visserij op de Lek. De scheepswerf waar dit soort schuiten werd gemaakt lag ook aan de Lek. In Ammerstol was de scheepswerf van Otto Ooms gevestigd en hij was de bouwer van de vlouwschuiten (zoals ze ter plaatse werden genoemd). Na zorgvuldig onderzoek hebben de schrijvers een grote hoeveelheid gegevens verzameld en dit tot een boek verwerkt. Daarbij zijn vele historische foto’s gebruikt en ook nieuwe foto’s gemaakt om de bouw beschrijving te illustreren. Het doel van de schrijvers is zoveel mogelijk verschillende historische zalmschouwsoorten te beschrijven. Met de gegevens kan een restauratie op gedetailleerde wijze uitgevoerd worden en word de kennis over dit soort schuiten groter.
Het boek is te koop via de website www.dordtsebestseller.nl
De Bokkepoot nr. 56, themanummer drijfnetvisserij; A. Klop
Uitgave: Landelijke Vereniging tot Behoud van het Zeilend Bedrijfsvaartuig
Amsterdam 1985
De Giponvloot in tekening; J. Kooiman ISBN 90 269 2065 2
Uitgave: de Boer Maritiem 1989
De laatste riviervissers; P. Lobregts en J. van Os ISBN 90 601 1473 6
Uitgave: Walburg Pers-Zutphen 1977
Die oude Biesbosch; P. Verhagen e.a. ISBN 90 801 993 2
Uitgave: De Stroombaan-Papendrecht 1995
Hardinxveld en de Riviervisserij; D.J. de Jong e.a. ISBN 90 709 6023 0
Uitgave: Historische Vereniging Hardinxveld-Giessendam; 1988
Honderd jaar Land van Heusden en Altena; J. Huizinga ISBN 90 663 4001 0
Uitgave: Heusden pers 1982
Mensen vissen vogels ISBN 90 232 1542 7
Riviervisserij vergane glorie; Th.H. van Doorn
Uitgave: Van Gorcum-Assen 1977
Op de leugenbank ISBN 90 801 9931 1
Verhalen van de rivier; P. Verhagen en L.D. in ’t Veld
Uitgave: De Stroombaan-Papendrecht 1994
Rivieren, boten en vissers; P. Verhagen ISBN 90 801 9930 3
Uitgave: De Stroombaan-Papendrecht, 1998
Ronde en platbodemjachten; T. Huitema ISBN 90 6091 081 8
Uitgave: Van Kampen-Amsterdam 1977
Schepen die blijven ISBN 90 805 008 1
Uitgave: Landelijke Vereniging tot Behoud van het Zeilend Bedrijfsvaartuig
Amsterdam 1999
Schokkermannen en bootvissers; P.J.M. Martens ISBN 90 706 4160 7
Uitgave: Gianotten-Tilburg 1999
Terminologie van de riviervisserij in Nederland; ISBN 90 232 0884 6
Th.H. van Doorn
Uitgave: Van Gorcum-Assen 1971
Vissers van de wal; D. Kapelle ISBN 90 757 0377 5
Uitgave: Vèrse Hoeve-Raamsdonksveer 2003
Werkendam,van Biesboschvissers tot Europaschippers ISBN 90 900 3116 6
Th. Westerhout
Uitgave: Konings-Werkendam 1989
Zalm vernomen ISBN 90 800 9557 5
De zalmvisserij ten tijde van weleer; P. Hartman
Uitgave: Vèrse Hoeve-Raamsdonksveer 1995
Kijk voor meer literatuur in het Blauwe Boekje.
Wanneer u meer informatie wilt over de literatuur, depot@zalmschouw.nl
